KURS GREGORIAŃSKIEGO AKOMPANIAMENTU ORGANOWEGO

scientes organis canere
(2 Krn 34, 12)

Zapraszamy na jedyny w Polsce kurs gregoriańskiego akompaniamentu organowego wg metody Solesmes, pod patronatem JE arcybiskupa Grzegorza Rysia Metropolity Łódzkiego.

Czy śpiew gregoriański w ogóle potrzebuje akompaniamentu? A jeśli tak, to jak kształtować towarzyszenie instrumentalne do wykonywanej chóralnie monodii, by nie zatracić jej szlachetnej prostoty?

Organizowany kurs pomyślany został jako praktyczna odpowiedź na rodzące się w trakcie praktykowania śpiewu gregoriańskiego pytania i potrzeby. Bogaty program obejmuje zarówno zagadnienia teoretyczne, takie jak modalność, rytm, problematykę faktury, kwestie estetyczne i historię tematu, jak i część praktyczną. [Szczegółowy opis założeń dydaktycznych Kursu poniżej]
Pierwsza część Kursu to spotkania online. Drugą część stanowią zajęcia przy instrumencie w jednym z warszawskich kościołów. W planach jest również praca ze scholą i dyrygentem, a dla chętnych możliwość lekcji indywidualnych. Kurs poprowadzi Piotr Tabakiernik. Ilość miejsc ograniczona. Zapisów prosimy dokonywać przez formularz zgłoszeniowy umieszczony poniżej.

Harmonogram kursu (20 godzin zajęć kursowych w semestrze zimowym 2022):

sobota 8 stycznia 2022 inauguracja: zajęcia stacjonarne w Warszawie, Kościół Sióstr Benedyktynek Sakramentek w Warszawie, godzina: 11:30-14:00
sobota 22 stycznia, zajęcia online, godzina 12:00-14:00 (120 minut)
sobota 5 lutego, zajęcia stacjonarne przy instrumencie, godzina 12:00-14:15 (135 minut)
sobota 19 lutego, zajęcia stacjonarne przy instrumencie, godzina 12:00-14:15 (135 minut)
sobota 5 marca, zajęcia stacjonarne przy instrumencie, godzina 12:00-14:15 (135 minut)
sobota 26 marca, zajęcia stacjonarne przy instrumencie, godzina 12:00-14:15 (135 minut)
sobota 23 kwietnia, lekcje indywidualne przy instrumencie, od godziny 12:00 (45 minut na osobę)
sobota 30 kwietnia, lekcje indywidualne przy instrumencie, od godziny 12:00 (45 minut na osobę)

Koszt 400 zł od osoby. Opłaty za Kurs należy dokonać przed rozpoczęciem Kursu do dnia 3 stycznia 2022 na konto: Kuria Metropolitalna Łódzka, Studium Muzyki Kościelnej AŁ; 90-458 Łódź, ul. ks. I. Skorupki 3, numer: 36 1240 5527 1111 0010 9204 1274 tytułem: Kurs akompaniamentu organowego 2022.

CEL I ZAŁOŻENIA KURSU
• Poznanie teoretycznych podstaw akompaniamentu gregoriańskiego w świetle metody Solesmes oraz praktyki stosowanej w zakonach rodziny solesmeńskiej.
• Opanowanie umiejętności samodzielnego przygotowywania akompaniamentu gregoriańskiego w oparciu o analizę utworu, z uwzględnieniem aspektów praktycznych.
• Poznanie historii akompaniamentu gregoriańskiego oraz istotnych w tym temacie zagadnień estetycznych.

UWAGA: założeniem organizatorów jest aktywny udział PT Uczestników w zajęciach praktycznych. Dla chętnych możliwy jest również udział bierny, o takim charakterze udziału prosimy poinformować w zgłoszeniu.

Treści programowe

Monodia gregoriańska a akompaniament – zagadnienia estetyczne i historia tematu: celowość akompaniowania chorału, teologiczny i estetyczny wymiar sztuki akompaniowania, przegląd tendencji historycznych, z uwzględnieniem szkół niemieckiej, belgijskiej i francuskiej oraz metody akompaniowania stosowanej współcześnie w Opactwach benedyktyńskich w Fontgombault oraz Triors.

Teoria rytmiczna Solesmes jako punkt wyjścia dla akompaniamentu: umiejscowienie akordów a iktus i liczenie rytmiczne, zagadnienia rytmiczne w kontekście poszczególnych neum i typów kadencji, rozwój harmoniczny w kontekście rytmu wielkiego, partykulacja kompozycji a dobór akordów.

Modalność gregoriańska źródłem materiału harmonicznego: oktoechos, podstawy teorii heksachordalnej, transpozycja, modulacja modalna; typologia struktur akordowych w akompaniamencie gregoriańskim, notacja; typy kadencji w zależności od tonu; analiza harmoniczna w opracowywaniu akompaniamentu; zasady doboru akordów, uwzględnienie rytmu wielkiego i rozwoju kompozycji.

Praktyka akompaniamentu: problematyka faktury w akompaniamencie gregoriańskim, analiza melodii i sposób prowadzenia linii melodycznej w partii organów, zagadnienia wykonawcze, registracja, akustyka, wsparcie intonacyjne, użycie pedału, akompaniament a różnorodność gatunkowa, towarzyszenie w psalmodii, praktyka transpozycji i akompaniament a vista, akompaniowanie do własnego śpiewu, współpraca ze scholą i dyrygentem.

Metody kształcenia i ewaluacji: przyswajanie wiedzy w ramach wykładu online, ćwiczenia pisemne (analiza kompozycji, opracowanie akompaniamentu zanotowanego, online/stacjonarne); stacjonarne zajęcia przy instrumencie (analiza utworu, realizowanie wybranych zagadnień, wykonanie przygotowanego akompaniamentu i realizacja na bieżąco); praca z udziałem głosu (ćwiczenie akompaniamentu do śpiewu własnego, ćwiczenia z aktywnym udziałem prowadzącego oraz scholi i dyrygenta), czynny udział w liturgii (Officium ze śpiewem, Msza Święta).

Literatura
Laus in Ecclesia. Szkoła śpiewu gregoriańskiego, Wydawnictwo Dębogóra, 2013 (t. I) i 2017 (t. II)
• Henri Potiron, Treatise on the Accompaniment of Gregorian Chant, tłum. R. C. Gabain, Desclée & Socii, 1933
• Flor Peeters, Méthode pratique pour l’accompagnement du Chant Grégorien/A Practical Method of Plain-Chant Accompaniment, H. Dessain, 1950
Graduale Romanum, Desclée & Socii 1961/Solesmes, 1974
Graduale Simplex, Libreria Editrice Vaticana, 2007
Liber usualis, Solesmes, 1961

PROWADZĄCY

Piotr Tabakiernik (ur. 1986)

Gry organowej uczył się pod kierunkiem Marietty Kruzel-Sosnowskiej. Improwizacji wraz z kompozycją – najpierw pod kierunkiem Mariana Sawy, jeszcze w latach szkolnych, zaś w czasie studiów u Szábolcsa Esztényiego. Na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie ukończył kompozycję u Stanisława Moryto.

W zakresie Chorału gregoriańskiego wg metody Solesmes kształcił się pod okiem Bogny Bohdanowicz z Łódzkiej Szkoły Chorału, uczestnicząc ponadto w kursach chorałowych Sophie Laurent i Claude’a Pateau ze Szkoły Św. Grzegorza w Le Mans oraz u O. Jeana de Richemont OSB z Opactwa Notre-Dame w Triors – w zakresie akompaniamentu gregoriańskiego.

Działa aktywnie jako kompozytor. Jednocześnie pełni posługę II kantora i organisty w Duszpasterstwie Tradycji Katolickiej w Kościele Środowisk Twórczych w Warszawie, gdzie prowadzi także scholę żeńską Laudem gloriæ. Obie sfery działalności łączy w pracy pedagogicznej, ucząc w jednej z warszawskich szkół muzycznych Chorału gregoriańskiego i współczesnych technik kompozytorskich oraz prowadząc scholę gregoriańską i polifoniczną, dla której – z nieukrywaną radością – komponuje utwory wykorzystywane potem w czasie liturgii.

Wszystko – na tyle, na ile to możliwe – AMDG.

Akompaniament gregoriański

Laudate eum in tympano et choro; laudate eum in chordis et organo. (Ps 150, 4)

Ad te levavi animam meam! (Ps 24, 1) – woła Kościół Święty, gdy nastaje świt każdego nowego roku liturgicznego, w I Niedzielę Adwentu, wraz z początkowymi dźwiękami mszalnego Introitu, wyrażając tym samym wciąż odradzające się pragnienie wypełnienia owego cudownego wezwania: sursum corda! Śpiew gregoriański ma wpisany w siebie ów wektor, posiada tę niezwykłą właściwość przekraczania grawitacji ludzkiego ducha ciążącego ku ziemi, podnosi na wyżyny Boga, na te wyżyny, które są Bogiem i które w Chrystusie dotykają ziemi, przyciągają ją do siebie i wznoszą ku sobie (J. Ratzinger). Skrępowani ciężarem egzystencji, zagubieni w dociekaniach, skomplikowani własnymi wizjami, bezbronni wobec onieśmielającej prostoty Boga i świadomi, że to, co Bóg nam objawia, nie da się częstokroć słowami wyrazić i objaśnić, pozwalamy sobie zatem unieść się melodią (D. Delalande OP). Ta melodia – spokojna, charakteryzująca się ujmującą prostotą, owiana modlitewnym namaszczeniem, bez pretensji do popisu przy rozmodlonych słuchaczach (J. Gajard OSB) – porywa nie gwałtowną wichurą zawrotnego tempa, nie trzęsieniem ziemi hipnotyzujących rytmów, nie palącym ogniem ekspresji, ale szmerem łagodnego powiewu (1 Krl 19, 11-12) – tchnieniem Ducha wcielonym w dźwięki. Melodia, sekret trudny do rozwiązania, jak ją nazywa Hans Urs von Balthasar, tym bardziej tajemnicza, że posługująca się jednym tylko wymiarem muzycznym dla oddania nieskończonego bogactwa treści – doskonała i zarazem nieskończenie prosta – wynurzająca się z ciszy i ku ciszy mknąca, nić jednogłosowej gregoriańskiej kantyleny.

Po co więc jej towarzystwo – choćby najbardziej szlachetne – skoro w swojej prostocie jest tak niedościgle idealna? Po co jej przybrane rodzeństwo innych dźwięków, skoro jest z urodzenia jedynaczką – śpiewem ze swej natury monodycznym?

Wsłuchujące się w to samo tchnienie Ducha, które ukształtowało gregoriańskie melodie, serca Ojców Soboru Watykańskiego II bezbłędnie wyczuły pokrewieństwo Chorału i organowych harmonii, które mogą mentes ad Deum ac superna vehementer extollere – porwać umysły wiernych do Boga i spraw niebieskich (Sacrosanctum concilium, 120). Pragnąc raz jeszcze podkreślić to, co Kościół od wieków wiedział i uznawał, soborowa Konstytucja o Liturgii Świętej wskazała na organy jako instrument który w Kościele łacińskim należy mieć w wielkim poszanowaniu, nie tylko z uwagi na splendor i majestat, jaki gra na nich wnosi do celebracji, ale właśnie na ową niezwykłą właściwość unoszenia umysłów i serc ku Bogu – to samo sursum corda, które wpisane jest w pełne Ducha melodie chorałowe.

Jeśliby gregoriańska melodia była ptakiem szybującym po niebie ku Słońcu Sprawiedliwości, organowy akompaniament byłby mu powietrzem, w którym może rozwinąć skrzydła. Jeśliby chorałowa kantylena była statkiem żeglującym ku Portowi Zbawienia, byłyby organowe harmonie oceanem, od którego wód może odpychać on swoje wiosła. Bo dobrze skonstruowany akompaniament nic monodii nie odbiera – przeciwnie, wydobywa głębię modalności ukrytej pod powierzchnią melodii, wspiera śpiew, by mógł rozkwitnąć w pełni, pozwala oddychać głęboko i spokojnie, rozpinać szerokie łuki legatowych fraz na stabilnych, bezpiecznych fundamentach akordów. Z drugiej strony, sama gra nie ogranicza się do powtarzania linii melodycznej na tle akordów połączonych ze sobą według reguł harmonii, ale staje się prawdziwą sztuką, która niemal bierze [śpiewaków i] wiernych za rękę i cierpliwie, z determinacją, prowadzi jak ojciec i matka dzieci, dostosowując czas i oddech, tworząc odpowiednią atmosferę, pomagając odkryć świat dźwięków organów i piękno śpiewu (G. Sesantini).

Mając świadomość bogactwa i piękna, które niczym ewangeliczne nova et vetera (Mt 13, 52) wydobyć można ze skarbca liturgii, sięgając zarówno po pradawne chorałowe melodie, jak i współczesne organowe akompaniamenty, wiemy, że należy tu oprzeć się na solidnych podstawach, by uniknąć dryfowania po płytkich wodach powierzchownych intuicji i ryzyka wpadnięcia na mieliznę współczesnej muzycznej tandety. W myśl zasady psallite sapienter (Ps 46, 8, Wulg.), nauka akompaniamentu gregoriańskiego w proponowanym tu kursie będzie odnosiła się do jasnych i przejrzystych zasad metody Solesmes, z jej porządkującą wszystko teorią rytmiczną i złożonym oraz logicznym wykładem modalności gregoriańskiej. Pokornie spoglądając wstecz na dorobek pokoleń mnichów i muzyków, badając wszystko, a co szlachetne – zachowując (1 Tes 5, 21), nie zlekceważymy niczego, co może sztukę muzycznego akompaniamentu wzbogacić, uszlachetnić, dodać jej czystego i prawdziwego piękna, by coraz bardziej spełniało się życzenie wyrażone przez Benedykta XVI podczas Nieszporów w Katedrze Notre-Dame w Paryżu, aby nasze liturgie możliwie jak najbardziej przypominały liturgię w niebie i pozwalały jej zakosztować.

Piotr Tabakiernik